Το μνημείο είναι στην πλατεία όπου βρίσκεται και ο πλάτανος, ο λεγόμενος «του Ιπποκράτη». Στην κρήνη του τεμένους, η οποία βρίσκεται και λίγα μέτρα βορειότερα από αυτό, υπάρχει εντοιχισμένη επιγραφή με παλαιοτουρκικούς χαρακτήρες, που αναφέρει ότι την κατασκεύασε ο Γαζή Χανσάν Πασάς, το έτος Εγίρας 1200, δηλαδή το 1786. Ο Γαζή Χασάν Πασάς (1713-1790) ήταν καπουντάν πατσάς, δηλαδή ναύαρχος, διοικητής των νησιών, και είχε διαθέσει χρηματικό ποσό για την ανέγερση του τεμένους, το οποίο, σύμφωνα με μία πληροφορία, είχε κτισθεί στη θέση παλιότερου ναού του Αγίου Γεωργίου.

Το μνημείο, λόγω των μεγάλων διαστάσεων (23×17 μ.) και του αυστηρού, κυβικού του σχήματος, επιβάλλεται στο χώρο. Είναι διώροφο, έχει ορθογωνική κάτοψη και μεγάλη, τετράριχτη κεραμοσκεπή στέγη. Περιμετρικά, εκτός της δυτικής πλευράς, διατάσσονται σε δύο επάλληλες σειρές μεγάλα παράθυρα με τοξωτές απολήξεις και τζαμιλίκια, τα οποία ελαφρύνουν αισθητικά τον «βαρύ» χαρακτήρα του μνημείου. Η δόμηση αποτελείται κυρίως από πωρόλιθους διαφόρων αποχρώσεων, από μάρμαρο και αρχαίο οικοδομικό υλικό σε δεύτερη χρήση, ο συνδυασμός των οποίων πετυχαίνει ένα αξιόλογο οπτικό αποτέλεσμα. Στη βορειοδυτική γωνία υψώνεται ο υψίκορμος μιναρές, ο οποίος διαθέτει έναν εξώστη.

Η κυρίως αίθουσα προσευχής βρίσκεται στον όροφο και έχει δύο εισόδους. Η πρώτη βρίσκεται στη βόρεια πλευρά και σε αυτήν οδηγεί εξωτερική ευθεία κλίμακα, κατασκευασμένη από μάρμαρο και στεγασμένη με δίριχτο κεραμοσκεπές στέγαστρο με αέτωμα που στηρίζεται σε δύο λεπτούς κιονίσκους. Δυτικά της αίθουσας προσευχής υπάρχει στενεπιμήκης χώρος που αποτελεί τον νάρθηκα. Οι δύο παραπάνω χώροι επικοινωνούν με θύρα που περιβάλλεται από μνημειακό μαρμάρινο θύρωμα, πλαισιωμένο από δύο ημικίονες, στους οποίους στηρίζεται τυφλό τόξο που εγγράφεται σε τετράγωνο μαρμάρινο πλαίσιο. Στο τύμπανο του τόξου υπάρχει γλυπτή μαρμάρινη επιγραφή με παλαιοτουρκικούς χαρακτήρες, όπου αναφέρεται εδάφιο από το Κοράνι.

Στο κέντρο του ανατολικού τοίχου της αίθουσας προσευχής και στο πάχος αυτού ανοίγεται το μιχράμπ, η κόγχη της προσευχής, στην κορυφή του οποίου υπάρχει επιγραφή με απόσπασμα από το Κοράνι. Παραπλεύρως διακρίνεται και το μινμπέρ, ο άμβωνας. Και τα δύο αυτά στοιχεία είναι τοποθετημένα σε ελαφρώς υπερυψημένο επίπεδο σε σχέση με το υπόλοιπο δάπεδο της αίθουσας, και είναι κατασκευασμένα πολυτελώς από λευκό μαρμαρο. Ιδιαιτέρως, στα πλαϊνά της κλίμακας του μινμπέρ, η μαρμάρινη επιφάνεια είναι περίτεχνα διακοσμημένη με ανάγλυφα γεωμετρικά και φυτικά θέματα. Σε επαφή με τον δυτικό τοίχο υπάρχει ξύλινος υπερυψωμένος γυναικωνίτης με μικρό ημικύκλιο εξώστη στο κέντρο του, στον οποίο οδηγούν δύο κλίμακες εκατέρωθεν της εισόδου.

Την πολυτελή κατασκευή της αίθουσας συμπληρώνουν οι ζωγραφικές διακοσμήσεις, οι οποίες συνίστανται, κυρίως, στην απεικόνιση κιόνων με κιονόκρανα ανάμεσα στα παράθυρα της άνω σειράς, που δείχνουν ως να στηρίζουν την οροφή και να εδράζονται σε γραπτούς πεσσούς και απομιμήσεις ορθομαρμάρωσης. Επίσης, κάτω από κάθε παράθυρο της άνω σειράς υπάρχει γραπτή σύνθεση που μιμείται αναδιπλωμένη υφασμάτινη κορδέλα, η οποία στρέφει καμπυλόγραμμο ρομβοειδές κόσμημα που περικλείει άνθινο στεφάνι με αστέρι στο κέντρο.

Η διαμόρφωση του ισογείου ακολουθεί, εν πολοίς, αυτή του ορόφου, όπου στη θέση του νάρθηκα αντιστοιχεί διαμπερής στοά με δύο αψιδωτά ανοίγματα, που στηρίζεται με πέντε λεπτούς, μαρμάρινους μονολιθικούς κίονες και λειτουργούσε ως πέρασμα (διαβατικό) από την προς νότο οδό προς τον ανοιχτό χώρο της πλατείας με τον πλάτανο. Στον υπόλοιπο ισόγειο χώρο διαμορφώνονται οκτώ στενεπιμήκεις χώροι, οι οποίοι, αρχικά, είχαν κατασκευαστεί ως κελιά για να φιλοξενούν τους μουσουλμάνους επισκέπτες, ενώ αργότερα χρησιμοποιήθηκαν ως αποθηκευτικοί χώροι.

Όπως έχει αναφερθεί και παραπάνω, βορείως του τεμένους βρίσκεται δεκατετράπλευρη κρήνη από λευκό μάρμαρο και αρχαία μέλη σε δεύτερη χρήση, η οποία καλύπτεται με θόλο που στηρίζεται σε επτά αψίδες και κίονες.

Σήμερα, το τέμενος βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση. Εμφανίζει φυσική φθορά και διάβρωση των ξύλινων υλικών, αλλά και των λιθοδομών, ιδιαιτέρως αυτών από πωρόλιθο. Κατά το έτος 1996, ανακατασκευάστηκε η στέγη του. Επίσης, έχει εκπονηθεί μελέτη συντήρησης και αποκατάστασης του τεμένους.

Γιώργος Σταλίδης
Βιβλιογραφία
Χατζηβασιλείου 1990, 418-419