Η οικοδόμηση και η ονομασία του μνημείου αποδίδεται στην Υπουργό Οικονομικών του σουλτάνου Ιμπραήμ Εφέντη, καθώς τον τίτλο του δεφτερδάρη (defterdar) κατείχαν ανώτατοι οικονομικοί αξιωματούχοι της οθωμανικής διοίκησης. Χρονολογικά, πιθανότατα, εντάσσεται στην ίδια εποχή με το τέμενος του Γαζή Χασάν Πασά. Κατ’ άλλη μαρτυρία, υπήρχε παράδοση ότι το τέμενος ήταν παλαιός χριστιανικός ναός που ετιμάτο στο όνομα της αγίας Παρασκευής.

Πρόκειται για διώροφο οικοδόμημα κυβικής μορφής, με οκταγωνικό τρούλο που στηρίζεται σε δώδεκα αψίδες. Είναι κτισμένο από λαξευμένους πωρόλιθους, μεγαλύτερων διαστάσεων στο ισόγειο και στα κάτω τμήματα και μικρότερων στον όροφο, τοποθετημένους κατά το ισόδομο σύστημα. Περιμετρικά, μεγάλα σιδηρόφρακτα παράθυρα με τοξωτή άνω απόληξη διατρυπούν την τοιχοποιία. Διαφορετική όψη παρουσιάζει η βόρεια πλευρά, η οποία φαίνεται να έχει υποστεί νεότερες επεμβάσεις. Διαθέτει έξι παράθυρα, ανά δύο τοποθετημένα κάτω από τόξο, τα οποία όμως δεν απολήγουν σε τόξο όπως αυτά των άλλων πλευρών, και γείσο ψηλά, που περιβάλλει τον χάρθηκα από τις τρεις πλευρές.

Στον όροφο υπάρχει η τετραγωνική αίθουσα προσευχής, η οποία μέσω δύο θυρών επικοινωνεί με τον προς βορράν ευρισκόμενο στενεπιμήκη νάρθηκα. Στον τελευταίο οδηγούν δύο κτιστές κλίμακες που βρίσκονται στην ανατολική και δυτική πλευρά, αντιστοίχως. Η ανατολική κλίμακα, η κορυφή της οποίας καλύπτεται από δικιόνιο θολωτό πρόπυλο, προοριζόταν για την είσοδο των επισήμων στο τέμενος. Στη βόρεια πλευρά της κυρίως αίθουσας βρίσκεται ο υπερυψωμένος ξύλινος γυναικωνίτης. Στη νότια πλευρά είναι τοποθετημένο το μιχράμπ και δίπλα του το μινμπέρ.

Το ισόγειο είναι χωρισμένο σε πολλούς μικρούς χώρους, ο καθένας από τους οποίους διαθέτει τη δική του έξοδο, περιμετρικά του μνημείου. Οι χώροι αυτοί αρχικά θα πρέπει να χρησίμευαν ως αποθηκευτικοί ή βοηθητικοί, ενώ, ήδη από τις αρχές του 20ύ αιώνα, κάποιοι από αυτούς λειτουργούσαν ως καταστήματα.

Στη δυτική πλευρά του μνημείου υψώνεται ο μιναρές, ο οποίος διαθέτει μονό εξώστη με στηθαίο, ενώ λίγο πιο πέρα βρίσκεται η μαρμάρινη οκταγωνική κρήνη, η οποία καλύπτεται με θολωτό κτίσμα που στηρίζεται σε έξι τόξα και χαμηλούς κίονες.

Εξαιτίας των μεγάλων σεισμών που έπληξαν την Κω κατά τα έτη 1926 και 1933, το μνημείο είχε υποστεί σοβαρές φθορές. Έτσι, οι Ιταλοί, τότε κάτοχοι του νησιού, έκαναν εκτεταμένες αναστηλωτικές επεμβάσεις, στις οποίες περιλαμβάνονταν και η καθαίρεση του άνω τμήματος του μιναρέ και η αποκατάσταση του. Όμως, λόγω των μεγάλων καταπονήσεων του και των προβλημάτων που παρουσίαζε, χρειάστηκε, κατά τα έτη 2004-2005, να αποκατασταθεί εκ νέου. Συγκεκριμένα, αφού καθαιρέθηκε το άνω τμήμα του και αντικαταστάθηκαν τα φθαρμένα στοιχεία, ανακατασκευάστηκε. Σήμερα, το τέμενος βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση. Εκτός από τις ιταλικές αναστηλωτικές εργασίες, έως σήμερα δεν έχει συντηρηθεί συστηματικά, αλλά έχουν γίνει κατά καιρούς εργασίες αντικατάστασης φθαρμένων ξύλινων στοιχείων, όπως παραθύρων και θυρών, τμήματος του δαπέδου, κατασκευή εσωτερικών επιχρισμάτων, χρωματισμοί, καθώς και κάποιες εργασίες στερέωσης του τρούλου.

Το τέμενος σήμερα λειτουργεί ως λατρευτικός χώρος, ενώ στους χώρους του ισογείου φιλοξενούνται εμπορικά καταστήματα.

Γιώργος Σταλίδης
Βιβλιογραφία
Χατζηβασιλείου 1990, 419-422